การจัดการอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษาหมู่บ้านยือลาแป ตำบลสุวารี อำเภอรือเสาะ จังหวัดนราธิวาส
คำสำคัญ:
การจัดการอุทกภัย, ชุมชนเป็นฐาน, การมีส่วนร่วมของชุมชนบทคัดย่อ
การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1. ศึกษาสภาพปัญหาและผลกระทบของอุทกภัยที่มีต่อชุมชน กรณีศึกษาหมู่บ้านยือลาแป ตำบลสุวารี อำเภอรือเสาะ จังหวัดนราธิวาส 2. ศึกษาแนวทางการจัดการอุทกภัย โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนหมู่บ้านยือลาแป ตำบลสุวารี อำเภอรือเสาะ จังหวัดนราธิวาส ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ กลุ่มตัวอย่าง จำนวน 30 คน ประกอบด้วย ตัวแทนภาครัฐ จำนวน 5 คน คัดเลือกโดยวิธีการเลือกแบบเจาะจง ใช้แบบสัมภาษณ์เชิงลึกในการเก็บรวบรวมข้อมูล และผู้ได้รับผลกระทบจากอุทกภัยจำนวน 25 คน คัดเลือกโดยวิธีการสุ่มแบบก้อนหิมะ ใช้แบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้างในการเก็บรวบรวมข้อมูล ผู้วิจัยใช้การวิเคราะห์เนื้อหาในการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ ผลการศึกษาพบว่า อุทกภัยในชุมชนเกิดจากทั้งปัจจัยทางธรรมชาติ เช่น ฝนตกหนัก น้ำป่าไหลหลาก น้ำล้นตลิ่ง และปัจจัยจากมนุษย์ เช่น การตัดไม้ทำลายป่าและสิ่งปลูกสร้างที่ขวางทางน้ำ ซึ่งส่งผลให้ความรุนแรงของอุทกภัยเพิ่มขึ้น โดยความเสียหายครอบคลุมทั้งด้านสุขภาพ โครงสร้างพื้นฐาน เศรษฐกิจ และคุณภาพชีวิตของประชาชน อาทิ โรคระบาด บ้านเรือนได้รับความเสียหาย การคมนาคมถูกตัดขาด และผลผลิตทางเกษตรเสียหายอย่างหนัก ในด้านแนวทางการจัดการ พบว่า ชุมชนและหน่วยงานมีการดำเนินการทั้งในระยะก่อน ระหว่าง และหลังเกิดภัยพิบัติ เช่น การเตรียมอุปกรณ์และกำลังคน การเฝ้าระวังสถานการณ์ และการฟื้นฟูหลังน้ำลด ขณะเดียวกันประชาชนมีบทบาทสำคัญในการช่วยเหลือตนเองและร่วมมือกันภายในชุมชน โดยอาศัยเครือข่ายท้องถิ่นและการใช้ทรัพยากรในพื้นที่ องค์ความรู้ใหม่ที่ได้จากการวิจัย คือ ชุมชนสามารถพึ่งพาตนเองในการจัดการอุทกภัยได้อย่างมีประสิทธิภาพ แม้ในภาวะที่ขาดการสนับสนุนจากภายนอก และการจัดการแบบมีส่วนร่วมจะช่วยลดความเสี่ยงและฟื้นฟูชุมชนได้อย่างยั่งยืน
เอกสารอ้างอิง
กรมอุตุนิยมวิทยา. (ม.ป.ป.). อุทกภัย. กองบริการดิจิทัลอุตุนิยมวิทยา. สืบค้น 29 มิถุนายน จาก https://tmd.go.th/info/อทกภย.
ธราธิป ระวังสุข. (2557). มูลค่าความเสียหายและผลกระทบที่เกิดจากอุทกภัยกับน้ำท่วมต่อผู้ประสบภัยในอำเภอเขียนซา จังหวัดสุราษฎร์ธานี. วิทยานิพนธ์บริหารธุรกิจมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์.
เพ็ญประภา ภัทรานุกรม, สโรทร ม่วงเกลี้ยง, รุ่งอรุณ จิตคงกาล, ขวัญสุดา เฮงสมบูรณ์, กนกศักดิ์ วิภาตกนก, เนื้อทอง มาทอง, สุรศักดิ์ บุญเลี้ยง, สุภาพ สายบุตร, ชูศรี รอดบำรุง, เสวย มอญดี, สมชาย จินต์ประยูร, มานพ จงเกษมธรรม, สมศรี เกิดสาย, สมร คุ้มครอง, พุฒิฑาฎา เพ็งงาม, นพชัย พลเรืองทอง, วันชัย จิตรีงาม และณัฐภัทรธร เนติบันลือฤทธิ์. (2558). โครงการแนวทางการจัดการภัยพิบัติน้ำท่วมโดยเครือขายพัฒนาสิ่งแวดล้อมบางบัว. รายงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.
วีรวัฒน์ พิลากุล. (2567). การบริหารจัดการอุทกภัยในประเทศไทย: บทเรียนจากอดีต ความท้าทายปัจจุบันและข้อเสนอแนะ เชิงนโยบายสำหรับอนาคต. สืบค้น 29 มิถุนายน 2566 จาก https://web.parliament.go.th/view/82/News_Detail/2567/1574/TH-TH.
สร้อยสุดา เกสรทอง. (2567). วิกฤตน้ำท่วม’ ภัยพิบัติที่เลี่ยงไม่ได้… อาจารย์สาธารณสุขฯ มธ. แนะสิ่งสำคัญคือ ‘เตรียมพร้อม และป้องกัน. สืบค้น 29 มิถุนายน 2566 จาก https://tu.ac.th/thammasat-120967-public-health-flood-guidelines.
สำนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัดนครพนม. (2566). รู้จักภัยจากน้ำท่วมหรืออุทกภัย (Flood). สืบค้น 29 มิถุนายน 2566 จาก https://npm.disaster.go.th/npm/cms/2027?id=87913.
อารีรัตน์ เรือนทอง. (2566). พื้นที่น้ำท่วมซ้ำซากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. กองนโยบายและแผนการใช้ที่ดิน กรมพัฒนาที่ดิน. สืบค้น 29 มิถุนายน 2566 จาก http://irw101.ldd.go.th/images/5_Information/5_1_TechnicalArticles/ 2024/พื้นที่น้ำท่วมซ้ำซากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ_66.pdf.
Alborzi, A., Mirchi, A., Moftakhari, H., Mallakpour, I., Alian, S., Nazemi, A., Hassanzadeh, E., Mazdiyasni, O., Ashraf, S., Madani, K., Norouzi, H., Azarderakhsh, M., Mehran, A., Sadegh, M., Castelletti, A., & AghaKouchak, A. (2018). Climate-informed environmental inflows to revive a drying lake facing meteorological and anthropogenic droughts. Environmental Research Letters, 13(8), 084010. https://doi.org/10.1088/1748-9326/aad246.
Abid, S., Sulaiman, N., Al-Wathinani, A., & Goniewicz, K. (2024). Community-based flood mitigation in Malaysia: Enhancing public participation and policy effectiveness for sustainable resilience. Journal of Global Health, 14. https://doi.org/10.7189/jogh.14.04290.
Akter, S. (2024). Impacts of flooding on rural communities in Bangladesh. Journal of Fisheries, 12(2), 122206. https://doi.org/10.17017/j.fish.731.
BBC News ไทย. (2566). น้ำท่วมนราธิวาส-ยะลา เหตุใดจึงรุนแรงหนักในรอบหลายสิบปี และเกี่ยวข้องกับภาวะโลกร้อน หรือไม่. สืบค้น 29 มิถุนายน 2566 จาก https://www.bbc.com/thai/articles/c25ykydd9dwo.
Balgah, R. A., Buchenrieder, G., & Mbue, I. N. (2015). When nature frowns: A comprehensive impact assessment of the 2012 Babessi floods on people’s livelihoods in rural Cameroon. Jàmbá : Journal of Disaster Risk Studies, 7(1), Art. #197. https://doi.org/10.4102/jamba.v7i1.197.
Coates, T. (2015). Understanding local community construction through flooding: the ‘conscious community’ and the possibilities for locally based communal action. Geo: Geography and Environment, 2(1), 55-68. https://doi.org/10.1002/geo2.6.
Danraka, M. M., Mohamad, S., & Ismail, S. N. H. (2024). Community-based adaptation to flood: A systematic literature review. Malaysian Journal of Sustainable Environment, 11(1), 251–278. https://doi.org/10.24191/myse.v11i1.998.
Deori, B., & Boro, K. (2025). Impact of flood on the livelihood of tribal community with special reference to the Mising Tribe in Assam. International Journal for Multidisciplinary Research, 7(1), 1-10. https://doi.org/10.36948/ijfmr.2025.v07i01.35067.
Henderson, F., Steiner, A., Farmer, J., & Whittam, G. (2020). Challenges of community engagement in a rural area: The impact of flood protection and policy. Journal of Rural Studie, 73, 225-233. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2019.11.004.
Joshua, I. A., Ibrahim, M. S., Abubakar, A. A., Ejembi, C. L., Nmadu, A. G., Usman, N. O., & Adagba, K. O. (2023). Community flood disaster preparedness in flood-prone rural and urban communities in Kaduna State, Nigeria. African Journal of Health, Safety and Environment, 4(2), 34-45. https://doi.org/10.52417/ajhse.v4i2.400.
Kumar, N., Yadav, B. P., Gahlot, S., & Singh, M. (2015). Winter frequency of western disturbances and precipitation indices over Himachal Pradesh, India: 1977-2007. Atmosfera, 28(1), 63-70.
Nguyen, G. T., Pu, J., Watanabe, T. (2019). Floods and foods as potential carriers of disease between urban and rural areas. In Watanabe, T., Watanabe, C. (eds) Health in Ecological Perspectives in the Anthropocene. Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-13-2526-7_11.
Si, G., Chen, X., Chen, J., Zhao, W., Li, S., & Li, X. (2022). Failure criteria of unreinforced masonry walls of
rural buildings under the impact of flash floods. Journal of Mountain Science, 19, 3388–3406. https://doi.org/10.1007/s11629-022-7491-6.
Sedyowati, L., Chandrarin, G., & Nugraha, G. (2021). Community-based flood risk management in a dense populated floodplain area. Proceedings of the 1st International Conference on Sustainable Management and Innovation, ICoSMI 2020, 14-16 September 2020, Bogor, West Java, Indonesia. https://doi.org/10.4108/eai.14-9-2020.2304371.
