องค์ความรู้จากภูมิปัญญาชาวบ้านในการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ กรณีศึกษา เทศบาลเมือง คอหงส์ อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา
คำสำคัญ:
องค์ความรู้, ภูมิปัญญาชาวบ้าน, การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ, หมอพื้นบ้านบทคัดย่อ
วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาองค์ความรู้จากภูมิปัญญาชาวบ้าน และการใช้องค์ความรู้และ ภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้านในการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุของชุมชนในเขตพื้นที่เทศบาลเมืองคอหงส์ อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา
วิธีการศึกษา: เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ กลุ่มตัวอย่าง คัดเลือกแบบเจาะจง ได้แก่ หมอพื้นบ้าน จำนวน 25 ราย และผู้สูงอายุ จำนวน 20 ราย รวมทั้งสิ้น จำนวน 45 ราย เครื่องมือที่ใช้เป็นแบบสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง การสังเกตอย่างมีส่วนร่วม และการวิเคราะห์ข้อมูลบรรยายเชิงพรรณนา
ข้อค้นพบ: 1) องค์ความรู้จากภูมิปัญญาชาวบ้านของหมอพื้นบ้านในเขตพื้นที่เทศบาลเมืองคอหงส์อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา พบว่า จำแนกได้ 2 ประเภท คือ (1) องค์ความรู้ที่เกิดจากประสบการณ์เป็นการดูแลรักษาโรคทางด้านร่างกาย ประกอบด้วย หมอเป่า หมอยาสมุนไพร และหมอนวด แต่ละลักษณะของหมอพื้นบ้านนั้นมีวิธีการในการดูแลรักษาที่แตกต่างกันออกไป และ (2) องค์ความรู้ที่เกิดจากความเชื่อและศาสนา ได้แก่ หมอพระ หมอทรงและ หมอผี และ2) การใช้องค์ความรู้จากภูมิปัญญาชาวบ้านของหมอพื้นบ้านในการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุของชุมชนในเขตพื้นที่เทศบาลเมืองคอหงส์ อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา สามารถจำแนกการดูแลได้เป็น 2 ลักษณะ คือ (1) การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุด้านร่างกาย ด้วยภูมิปัญญาด้านอาหาร และภูมิปัญญาด้านการออกกำลังกาย และ (2) การดูแลสุขภาพผู้สูงอายุด้านจิตใจ ผ่านการใช้หลักธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้กับการดำเนินชีวิตประจำวัน
การประยุกต์ใช้จากการศึกษานี้: พัฒนาแผนยุทธศาสตร์การอนุรักษ์ภูมิปัญญาหมอพื้นบ้าน เพื่อรักษาและต่อยอดการจัดการเรียนรู้การจัดการระบบสุขภาพของชุมชน โดยเฉพาะการใช้ภูมิปัญญาชาวบ้านในการจัดการระบบสุขภาพของผู้สูงอายุที่มีรูปแบบที่เหมาะสมกับบริบทของพื้นที่
เอกสารอ้างอิง
กัญญารัตน์ เป็งงาเมือง, จินตนา จุลทรรศน์, กรรณิการ์ พุ่มทอง และสุรีรัตน์ บุตรพรหม. (2565). ภูมิปัญญาพื้นบ้านอีสานในการนวดรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, 20(1), 89-104.
กรมกิจการผู้สูงอายุ. (2561). ยุทธศาสตร์กรมกิจการผู้สูงอายุ 20 ปี ประจำปี พ.ศ. 2561-2580. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์สามลดา.
ธัชกร ศรีระเริญ และวิชัยโชค วิวัฒน์. (2561). ภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านไทยกรณีศึกษา: อำเภอเมืองสมุทรปราการจังหวัดสมุทรปราการ. วารสารการพยาบาลและสุขภาพ, 12(4), 88-99.
บรรลุ ศิริพานิช. (2542). ผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพฯ: สภาผู้สูงอายุแห่งประเทศไทย.
เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ. (2541). คู่มือต้านมะเร็ง : การแพทย์แผนไทย : ทางเลือกใหม่ในการรักษาโรคมะเร็ง. นนทบุรี: สถาบันการแพทย์แผนไทย.
พรทิพย์ แก้วชิณ และนฤทธิ์ พลสูงเนิน. (2558). การศึกษาภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้านในเขตอำเภอวังน้ำเขียวจังหวัด นครราชสีมา (รายงานการวิจัย). นครราชสีมา: วิทยาลัยนครราชสีมา.
มะยุรี วงค์กวานกลม. (2561). ภูมิปัญญาพื้นบ้านในการดูแลสุขภาพจิตของผู้สูงอายุในสังคมวัฒนธรรมอีสาน. วารสารมหาวิทยาลัยนครพนม, 25, 140-148.
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. (2547). การพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ. (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
ลัดดา ดำริการเลิศ. (2555). การดูแลผู้สูงอายุแบบบูรณาการในชุมชน: ช่วงที่1 สถานการณ์และความต้องการดูแลผู้สูงอายุในชุมชน. นครปฐม: สำนักวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน สถาบันพัฒนาสุขภาพอาเซียนมหาวิทยาลัยมหิดล.
หทัยรัตน์ วงศ์สุวรรณ์, กนกวรรณ แสนสุรินทร์, ดลยา ปลื้มใจ, หทัยกาญจน์ คำหาญพล และพิสุทธิ์ อนุตรอังกูร. (2560). การศึกษาการดูแลสุขภาพกายและจิตใจผู้สูงอายุด้วยน้ำมันนวดปลุกอารมณ์รัก. วารสารศรีนครินทร์เวชสาร, 32(4), 76.
สามารถ จันทรสูรย์. (2543). ภูมิปัญญาชาวบ้าน คืออะไรอย่างไรใน การสัมมนาทางวิชาการเรื่อง ภูมิปัญญาพื้นบ้าน. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ.
สิริรัตน์ จันทรมโน และเจนระวี สว่างอารีย์รักษ์. (2559). ศึกษาภูมิปัญญาของหมอกระดูกพื้นบ้านในการรักษาผู้สูงอายุกระดูกหัก. วารสารการพยาบาลและการศึกษา, 9(1), 15-29.
สิริรัตน์ จันทรมะโน และเจนระวี สว่างอารีย์รักษ์. (2560). ศึกษาภูมิปัญญาการรักษาโรคมะเร็งของหมอพื้นบ้าน กรณีศึกษาหมอพื้นบ้าน 4 ราย. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, 15(3), 286-300.
สิริรัตน์ จันทรมะโน, เจนระวี สว่างอารีย์รักษ์ และธนิดา ขุนบุญจันทร์. (2562). ศึกษาภูมิปัญญาการนวดพื้นบ้าน: กรณีศึกษาหมอนวดพื้นบ้าน 5 ราย. วารสารมหาวิทยาลัยคริสเตียน, 28(1), 44-58.
สุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์. (2545). บทบาทของสถานศึกษากับภูมิปัญญาไทย. วารสารห้องสมุด, 44(3), 34-36.
สุทธิพงศ์ บุญผดุง. (2554). การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในท้องถิ่นโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง (ระยะที่ 1) (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา.
สำนักการแพทย์พื้นบ้านไทย. (2555). สถานการณ์และความเคลื่อนไหวด้านการพัฒนาการแพทย์พื้นบ้านไทยประเทศไทย. กรงเทพฯ: โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย.
สำนักงานคณะกรรมการประถมศึกษาแห่งชาติ. (2541). แนวทางส่งเสริมภูมิปัญญาไทยในการจัดการศึกษา. กรุงเทพฯ: พิมพ์ดี.
สำนักงานคณะกรรมการสาธารณสุขมูลฐาน. (2539). รายงานการประเมินผลการพัฒนางาน สมุนไพรและการแพทย์แผนไทยในแผนพัฒนาสาธารณสุขฉบับที่ 7 (พ.ศ. 2535- 2539). นครสวรรค์: สี่แควการพิมพ์.
อัจฉรา สุมังเกษตร และชัยวัฒน์ นันทศรี. (2559). องค์ความรู้ภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านกรณีศึกษา อำเภอนามน จังหวัดกาฬสินธุ์. วารสารวิจัยสมาคมห้องสมุด, 9(2), 87-104.
อาวุธ หงส์ศิริ, เพชรน้ำผึ้ง รอดโพธิ์, ศุภรัตน์ ดวนใหญ่ และอัจฉรา แก้วน้อย. (2563). ภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านชาติพันธุ์กุย: กรณีศึกษาหมอพื้นบ้าน 7 รายตำบลปราสาท อำเภอห้วยทับทัน จังหวัดศรีสะเกษ. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, 18(1), 166-179
Orem, D.E. (1995). Nursing: Concepts of practices (4th edition). St. Louis: Mosby Year Book.
Pender, N. (1996). Health Promotion in Nursing Practice. (3rd Edition). Stamford: Appleton & Lange.
Webber, J.L., Zhang, J., Cote, L., Vivekanand, P., Ni, X., Zhou, J., Nègre, N., Carthew, R.W., White, K.P., & Rebay, I. (2013). The Relationship Between Long-Range Chromatin Occupancy and Polymerization of the Drosophila ETS Family Transcriptional Repressor Yan. Genetics, 193(2), 633-649.
World Health Organization. (1993). Research Guidelines for Evaluating the Safety and Efficacy of Herbal Medicines. Manila: World Health Organization Regional Office for the Western Pacific.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารพิพัฒนสังคม
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
