สิทธิทางศาลกับปัญหาคำร้องฟุ่มเฟือย ซ้ำซาก หรือโดยไม่สุจริตในศาลรัฐธรรมนูญไทย : ความท้าทายของกระบวนการยุติธรรมและแนวทางแก้ไข

บทคัดย่อ

การใช้สิทธิทางศาลถือเป็นองค์ประกอบสำคัญของหลักนิติรัฐ (Rule of Law) ซึ่งรับรองสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชนในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมอย่างเสรีและเท่าเทียม อย่างไรก็ดี การใช้สิทธิในลักษณะที่ฟุ่มเฟือย ซ้ำซาก หรือไม่สุจริต (vexatious litigation) กลับกลายเป็นปัญหาเชิงระบบที่กำลัง
ทวีความรุนแรงขึ้น โดยเฉพาะในบริบทของศาลรัฐธรรมนูญไทย ซึ่งต้องรับมือกับคำร้องที่ขาดมูลเหตุทางกฎหมาย หรือมีลักษณะเรื้อรังซ้ำซ้อน ส่งผลให้ศาลต้องใช้ทรัพยากรจำนวนมากในการกลั่นกรองเบื้องต้น ทั้งยังทำให้การพิจารณาคดีที่มีสาระสำคัญล่าช้า และบั่นทอนความเชื่อมั่นของประชาชนต่อศาลรัฐธรรมนูญในฐานะกลไกพิทักษ์รัฐธรรมนูญ

นอกจากนี้ ปรากฏการณ์ vexatious litigation ยังเกี่ยวข้องกับกรณีของบุคคลที่มีปัญหาสุขภาพจิต เช่น โรคหลงผิด หรือภาวะหมกมุ่นทางกฎหมาย (querulant delusion) ซึ่งใช้อำนาจศาลเพื่อวัตถุประสงค์ที่ไม่สอดคล้องกับหลักความเป็นธรรม สร้างภาระเกินสมควรต่อกระบวนการยุติธรรม และอาจใช้ศาล
เป็นเครื่องมือกลั่นแกล้งหรือสร้างอุปสรรคแก่ผู้อื่นโดยมิชอบ แม้ปัจจุบันกฎหมายไทยจะมีข้อกำหนดเบื้องต้นสำหรับการยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญ แต่ยังขาดมาตรการเชิงป้องกันและกลไกคัดกรองที่มีประสิทธิภาพเพื่อยับยั้งการใช้สิทธิในทางที่ผิดอย่างเป็นระบบ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ปัญหาการใช้สิทธิทางศาลโดยมิชอบในบริบทของศาลรัฐธรรมนูญไทย โดยใช้วิธีการศึกษากฎหมายเปรียบเทียบแนวทางปฏิบัติจากประเทศต่าง ๆ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจักร ออสเตรเลีย และแคนาดา เป็นต้น ซึ่งมีมาตรการควบคุมบุคคลที่ฟ้องร้องโดยไม่สุจริต เช่น การออกคำสั่งห้ามยื่นฟ้องซ้ำ (civil restraint orders) หรือการกำหนดให้วางหลักประกันก่อนการดำเนินคดี เพื่อป้องกันการใช้สิทธิฟ้องร้องอย่างไม่เหมาะสม

ผลการศึกษาชี้ให้เห็นว่าประเทศไทยจำเป็นต้องพัฒนากลไกกลั่นกรองคำร้องที่มีลักษณะ vexatious อย่างมีระบบ อาทิ การกำหนดอำนาจศาลในการออกคำสั่งห้ามยื่นคำร้องโดยไม่ได้รับอนุญาตล่วงหน้า การจัดทำบัญชีบุคคลที่มีพฤติกรรมฟ้องซ้ำซาก การวางหลักประกัน และการกำหนดแนวปฏิบัติด้านจิตเวชร่วมกับระบบศาล ทั้งนี้ ควรดำเนินการภายใต้กรอบที่ไม่ละเมิดสิทธิในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมซึ่งได้รับการรับรองในรัฐธรรมนูญและกฎหมายระหว่างประเทศ เช่น ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ค.ศ. 1948 และกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ค.ศ. 1966

ข้อเสนอเชิงนโยบายเหล่านี้มีเป้าหมายเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของศาลรัฐธรรมนูญโดยไม่กระทบสิทธิเสรีภาพของประชาชน และสร้างกลไกเชิงป้องกันที่สามารถยับยั้ง vexatious litigation ได้อย่างสมดุล สอดคล้องกับหลักนิติรัฐ และรักษาศรัทธาของประชาชนต่อกระบวนการยุติธรรมในระยะยาว