การตรวจสอบจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองบนพื้นฐานกลไกที่เชื่อมโยงกับประชาชน : ศึกษาเปรียบเทียบประเทศญี่ปุ่น สาธารณรัฐเกาหลี และประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัญหา แนวคิด ทฤษฎี มาตรการและกลไกในการตรวจสอบจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง โดยเฉพาะสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา รัฐมนตรีและนายกรัฐมนตรี โดยมุ่งเปรียบเทียบระบบการตรวจสอบจริยธรรมของประเทศไทยกับประเทศญี่ปุ่นและสาธารณรัฐเกาหลี รวมถึงพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของแต่ละประเทศ เนื่องจากประเทศญี่ปุ่นและสาธารณรัฐเกาหลีมีความคล้ายคลึงกับประเทศไทยในบริบททางการเมือง ประวัติศาสตร์การปกครอง การพัฒนาแนวคิดประชาธิปไตย และมีระบบการตรวจสอบจริยธรรมที่หลากหลาย สามารถสร้างการเรียนรู้จากประสบการณ์ของแต่ละประเทศ เพื่อเสนอแนวทางในการออกแบบกลไกที่เหมาะสมกับบริบทของไทย การศึกษาใช้วิธีวิจัยเอกสาร (Documentary research) โดยวิเคราะห์บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ กฎหมายเกี่ยวกับจริยธรรมทางการเมือง คำพิพากษา และคำวินิจฉัยของศาล รวมทั้งกรณีศึกษาที่สะท้อนบทบาทของประชาชนในกระบวนการตรวจสอบ

ผลการศึกษา พบว่า มาตรฐานทางจริยธรรม (Code of Conduct) ที่ใช้ควบคุมผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองในประเทศญี่ปุ่น สาธารณรัฐเกาหลี และประเทศไทย เป็นไปตามบริบทของแต่ละประเทศ ไม่ได้ถูกกำหนดขอบเขตไว้อย่างชัดเจน แต่แก่นของจริยธรรมที่ทุกประเทศมีตรงกันคือ “ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองต้องใช้อำนาจทางการเมืองอย่างมีความรับผิดชอบต่อประชาชนในระบอบประชาธิปไตย” นั่นเอง ซึ่งเมื่อพิจารณากลไกการตรวจสอบ ประเทศไทยใช้ระบบตรวจสอบจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง โดยใช้ “ระบบการตรวจสอบโดยศาล” เป็นหลัก ตั้งแต่กระบวนการจัดทำกฎหมายที่ใช้เป็นเกณฑ์ในการควบคุมจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองที่ให้ศาลรัฐธรรมนูญร่วมกันจัดทำกับองค์กรอิสระ จนกระทั่งให้ศาลฎีกาและศาลรัฐธรรมนูญเป็นองค์กรพิจารณาวินิจฉัยคดี โดยไม่จำต้องอาศัยกระบวนการทางรัฐสภา ขณะที่ประเทศญี่ปุ่นใช้ “ระบบตรวจสอบกันเอง” โดยให้คณะกรรมการจริยธรรมภายในสภามีอำนาจหน้าที่ในการตรวจสอบ ส่วนสาธารณรัฐเกาหลีใช้ “ระบบผสม” (ระบบการตรวจสอบกันเอง ระบบการตรวจสอบโดยองค์กรหรือหน่วยงานอิสระ และระบบการตรวจสอบโดยศาล) ซึ่งแม้จะใช้ระบบการตรวจสอบโดยศาลรัฐธรรมนูญในขั้นตอนสุดท้าย แต่กระบวนการตรวจสอบเปิดโอกาสให้ประชาชนมีบทบาทตั้งแต่การผลักดันนอกสภา จนถึงกระบวนการถอดถอนออกจากตำแหน่งที่กระทำโดยผู้แทนของประชาชนอันเป็นบทบาทหลัก จึงเห็นได้ว่า ระบบของประเทศญี่ปุ่นและสาธารณรัฐเกาหลีสามารถสร้างกลไกที่มีความรับผิดชอบต่อประชาชนตามระบอบประชาธิปไตยได้อย่างมีประสิทธิภาพ เนื่องจากมีผู้แทนของประชาชนอยู่ในกระบวนการตรวจสอบอย่างเป็นรูปธรรม จึงมีข้อเสนอแนะว่า ประเทศไทยควรปรับปรุงกลไกการตรวจสอบจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง โดยเพิ่มกลไกที่เชื่อมโยงกับประชาชนในกระบวนการตรวจสอบ เช่น การปรับเปลี่ยนกระบวนการจัดทำกฎหมายที่ใช้เป็นมาตรฐานจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองให้มีขั้นตอนที่เปิดโอกาสให้ประชาชนได้รับรู้และมีส่วนร่วม รวมถึงออกแบบกลไกของระบบการตรวจสอบที่เชื่อมโยงกับประชาชน โดยต้องคำนึงถึงบริบททางประวัติศาสตร์ สังคม และวัฒนธรรมไทย เพื่อสร้างระบบการตรวจสอบจริยธรรมของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองตามหลักประชาธิปไตย