พุทธธรรมในคติการสร้างและการบูชาหุ่นพยนต์ของอาจารย์ลอย โพธิ์เงิน

บทคัดย่อ

          บทความวิชาการเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์ศึกษาคติการสร้างและการบูชาหุ่นพยนต์ของอาจารย์ลอย โพธิ์เงิน ซึ่งได้รับการยกย่องว่าเป็นหุ่นพยนต์ที่ได้รับความนิยมและเป็นที่ต้องการของผู้บูชา จากการศึกษาพบว่า การสร้างหุ่นพยนต์ไม่ต่างจากการพิจารณาการเกิดชีวิตในคติพุทธศาสนา เพราะมีการบริกรรมถึงธาตุ 4 ด้วยพุทธศาสนาเชื่อว่าธาตุ 4 (ดิน น้ำ ลม และไฟ) คือรูปขันธ์ (การรวมตัวของรูป)  หลักฐานอีกชิ้นหนึ่งที่ยืนยันคตินี้ได้คือคาถาบูชาหุ่นพยนต์หรือคาถาปลุกหุ่นพยนต์ ซึ่งปรากฏบาลีว่า
“นะมะพะทะ” เป็นหัวใจธาตุ 4 เหตุที่ต้องมีการบริกรรมถึงธาตุ 4 แม้คาถาบูชาหุ่นพยนต์ต้องมีหัวใจธาตุ 4 เพื่อให้หุ่นพยนต์มีชีวิต ผู้บูชาจะได้สามารถใช้งานหุ่นพยนต์ได้ การใช้งานหุ่นพยนต์ก็มีปรากฏทั้งในคัมภีร์พุทธศาสนา คือ อรรถกถามหาปรินิพพานสูตร พระเวสสุกรรมเนรมิตหุ่นพยนต์เพื่อปกป้องพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้า ต่อมาหุ่นพยนต์ได้ปรากฏในวรรณคดีไทย เช่น เสภาขุนช้างขุนแผน และพระอภัยมณี โดยหุ่นพยนต์มีบทบาทเป็นทหารช่วยทำสงคราม การสร้างและการบูชาหุ่นพยนต์ของอาจารย์ลอย โพธิ์เงิน แม้จะคล้ายกับเครื่องรางของขลังแต่แฝงด้วยพุทธธรรมที่สะท้อนให้เห็นว่า การเกิดชีวิตของสิ่งมีชีวิตประกอบขึ้นจากขันธ์ 5 ซึ่งมาจากการประชุมรวมกันของธาตุ 4 จึงอาจกล่าวได้ว่า ธาตุ 4 เป็นจุดกำเนิดขันธ์ 5 การรวมตัวของขันธ์ 5 ทำให้เกิดชีวิต หุ่นพยนต์จึงสามารถเคลื่อนไหวและใช้งานได้เสมือนมีชีวิต